Oes yr Haearn

Gwnaed gwaith cloddio cynhwysfawr ar y fryngaer fechan hon rhwng 1979 a 1985. Datguddiodd y gwaith hwn dystiolaeth estynedig bod y safle wedi bod yn ganolfan bwysig ar gyfer cynhyrchu haearn ar un adeg. Awgryma dyddio radiocarbon bod y safle wedi’i feddiannu o’r Oes yr Haearn hwyr hyd nes dyfodiad y Rhufeiniaid ac y cynhyrchwyd haearn ar raddfa ddiwydiannol yma. Amcangyfrifir bod angen tunnell o bren a 25 diwrnod gwaith i gynhyrchu dim ond 1kg o fwyn haearn cors, gan ddefnyddio deunydd crai o gors mawn Nant Garnallt gerllaw. Credwyd bod 100kg wedi’i gynhyrchu a’i drin yma yn ystod oes weithredol y safle.

Arferai sawl strwythur fod ar y safle y tu mewn i’r ganolfan amddiffynedig, yn cynnwys cytiau crwn gyda pharedau stanciau – waliau wedi’u gwneud o stanciau pren rhyngweol tenau, y cyntaf o’u math i’w canfod yng Ngwynedd. Roedd yr efail wreiddiol, sydd wedi’i hailadeiladu’n rhannol, yn siâp sbiral er mwyn awyru’r adeilad yn well. Gellir gweld strwythur tebyg ym mryngaer Garn Boduan ym Mhen Llŷn a chredir mai gefail yw’r adeilad hwnnw hefyd. Yn ogystal, canfuwyd yma ffwrnais fwyndoddi, eingion garreg, gefeiliaid, morthwylion carreg, ac amrywiaeth o gerrig hogi, gleiniau gwydr addurniedig a darnau chwarae du a gwyn. Gellir gweld rhain yng Nghanolfan Astudio Parc Cenedlaethol Eryri yn Nhan y Bwlch – nhw fu’n gyfrifol am wneud y gwaith cloddio.

Wrth i’r Rhufeiniaid lacio’u gafael ar yr ardal yn hwyr yn yr 2il ganrif OC, dechreuodd y gwaith cynhyrchu eto – ond ar raddfa gyfyngedig yn y strwythur cylchol bychan y tu draw i’r rhagfur dwyreiniol. Ni chafodd y fryngaer ei hun ei hailfeddiannu fyth wedyn. 

Linciau

Archwilio

• Mynediad i gludiant gyhoeddus
• Teithiau Cerdded Cyfagos
• Taith deulu
• Man Edrych

Cyfeiriadau

Ffordd

Dilynwch y B4391 Ffestiniog i Bala. Wrth y groessfordd gyntaf o Ffestiniog troi i'r chwith trwy'r giat. Parcio wrth y gwaith dwr SH 725425

Tren

Blaenau Ffestiniog - 4.5 milltir

Bws

Gorsaf bws agosaf yw Llanffestiniog, Peniel ar yr A470

Beic

Beicio ar y ffordd

Cerdded

Y safle i fyny llwybr gan gadw i'r dde. Taith gerdded 20-30 munud

Manylion Mynediad

Llwybr troed cymedrol. Rhaid cadw cwn ar dennyn

Manylion Ymarferol

Rhif Cyfeirnod Grid Llawn: SH 728429 Mapiau Landranger yr Arolwg Ordnans: 124

Traveline Cymru

Sustrans

Cysylltu

Cyfeiriad

Bryn y Castell, Ffestiniog