Cartref llinach Gymreig frenhinol.

Saif Aberffraw wrth geg Afon Ffraw, ar arfordir de-orllewinol Ynys Môn. Mae’n lle tawel, cymedrol heddiw, ac mae’r ymwelydd achlysurol yn annhebygol o ddyfalu iddo fod yn brif sedd i rym y Cymry ar un tro. Ac eto, erbyn y 6ed ganrif, ac o bosibl yn gynharach, sefydlwyd llys brenhinol yma. Ym 1230, mabwysiadodd Llywelyn Fawr deitl swyddogol ‘Tywysog Aberffraw ac Arglwydd Eryri’.

Trwy neilltuo’r ddau le hyn, roedd Llywelyn yn dangos hyd a lled ei deyrnas. Mae Eryri’n dirwedd garw, tra uchel, mynyddig ar y tir mawr, y tyfodd gyrroedd brenhinol y tywysogion yn dew ar y llethrau ac yn y dyffrynnoedd. O gymharu, mae Aberffraw’n gymuned ar ynys, sy’n gorwedd yn isel ac wedi’i hamgylchynu gan dwyni tywod ysgafn o ran eu hymchwydd a chaeau âr. Cyfeiriwyd at Ynys Môn fel “mam Cymru”, ac yn oes Aur tywysogion Gwynedd, Aberffraw oedd ei anheddiad pwysicaf.

Roedd Aberffraw’n safle llys, neu balas brenhinol. Yn ystod y 12fed ganrif a’r 13eg ganrif, cafodd Gwynedd ei rannu’n feysydd gweinyddol a gafodd eu galw’n gymydau. Roedd treflan a oedd yn cael ei hadnabod fel maerdref ym mhob cwmwd ac roedd gan bob maerdref lys, neu balas, sef canol yr ystâd frenhinol. Teithiai’r tywysogion a’u gosgordd rhwng y llysoedd hyn ar hyd y flwyddyn, gan ddiddanu cynghreiriaid a gwŷr pwysig, gan weinyddu cyfiawnder a chasglu trethi.

Nid oes gweddillion perthnasol o’r llys yn Aberffraw heddiw. Y gred yw i’r adeiladau brenhinol helaeth sefyll gerllaw Eglwys Sant Beuno, y mae rhannau ohoni’n dyddio’n ôl i’r 12fed ganrif. Ar ôl concwest Edward o Wynedd, cafodd y llys ei ddatgymalu a’i ddefnyddio i ddarparu defnydd ar gyfer Castell Biwmaris, a dirywiodd ffortiwn Aberffraw.

Pentref heddychlon, a sylfaen dda i archwilio arfordir gorllewin Ynys Môn, ar droed neu yn y car.

• Mynediad i gludiant gyhoeddus
• Parcio
• Teithiau Cerdded Cyfagos
• Toiledau
• Ardal Bicnic

Cost Mynediad

Mynediad am Ddim

Cyfeiriadau

Ffordd

Saif Aberffraw ar yr A4080.

Tren

2½ filltir o orsaf drenau Bodorgan.

Bws

Mae bysiau’n stopio wrth y Swyddfa Bost yn Aberffraw. Ffoniwch Traveline Cymru ar 0871 200 2233 neu ewch ar-lein i http://www.traveline-cymru.info i gael y wybodaeth ddiweddaraf am gludiant cyhoeddus.

Beic

Saif Aberffraw ar yr A4080, gerllaw arfordir gorllewinol Ynys Môn.

Cerdded

Saif Aberffraw ar yr A4080, gerllaw arfordir gorllewinol Ynys Môn.

Manylion Mynediad

Hawdd. Caniateir cŵn.

Manylion Ymarferol

Ffigur Llawn y Cyfeirnod Grid: NGR SH38306900 Cyfesurynnau ar gyfer defnyddwyr SatNav Garmin: -4.464257, 53.191907 Taflen map OS explorer: 262

Traveline Cymru

Cysylltu

Cyfeiriad

Aberffraw, LL63 5BX